W Trzyńcu dzięki kompromisom wyborczym z Niemcami byli burmistrzami od r. 1923 Czesi. Dzięki rozszafnej gospodarce, a potem wskutek zmniejszenia dochodów z dodatków gminnych wielkiego przemysłu doprowadzono gminę na brzeg ruiny. Wtedy czeski burmistrz w lecie 1933 zrzekł się urzędu burmistrzowskiego a zastępstwo gminne wybrało na burmistrza Polaka, pana Kornutę. Pan Kornuta wziął się do pracy, zaprowadził przy pomocy członków zastępstwa różne oszczędności w różnych resortach, tak że się poczęła gmina prawidłowo rozwijać, chodziło tylko o poparcie ze strony wyższych władz autonomistycznych, ale to się nie podobało miejscowym Czech om, poczęli występować przeciwko polskiemu burmistrzowi a władza nadzorcza dała im posłuch i w grudniu 1933 rozwiązała zastępstwo gminne, a mając w Bernie zbytniego, niepotrzebnego urzędnika, pana radcę urzędu krajowego Hulvę, ustanowiła go komisarzem dla miasta Trzyńca. Gmina pod przewodnictwem zesadzonego burmistrza wniosła dnia 3. stycznia 1934 w myśl przepisu § 96 śl. ord. gm. rekurs przeciw rozwiazaniu zastępstwa gminnego. I, proszę Panów, do dziś dnia rekurs ten jest niezałatwiony, w Trzyńcu już 3 lata rządzi gminą komisarz rządowy, pomimo tego, że § 96 śl. ord. gmin. powiada, że do 6 tygodni po rozwiązaniu zastępstwa gminnego mają być rozpisane nowe wybory. Cóż tu pomoże droga porządku prawnego, gdy z niej korzystać nie można?

Jak wygląda ta droga porządku prawnego dla nas, mogę i na własnem doświadczeniu wykazać. W lutym 1935 zgłosiłem do dyrekcji w Mor. Ostravě jako przynaležnej władzy policyjnej i do Prokuratorji państwa, że zamierzam wydawać pismo perjodyczne pod tytułem "Gazeta Kresowa" i spełniłem wszystkie wymogi § 10 ust. prasowej. Zgłoszenia nie przyjęto do wiadomości i zakazano mi wydawanie takiego czasopi sma. Wniosłem natychmiast z początkiem marca 1935 odwołanie od tego zarządzenia. Przypuszczałem, że ponieważ tutaj chodzi o naruszenie § 113 ustawy konstytucyjnej o wolności prasy, przyjdzie rychło załatwienie z drugiej instancji. Myliłem się bardzo. Słuchajcie, Panowie! We dniu 7. października 1936, a zatem po roku i 7 miesiącach, przyszedł do mojej kancelarji adwokackiej we Frysztacie z powiatowego Komisarjatu policyjnego w Karwinie urzędnik z wyzwaniem, abym na piśmie podał, czy obstaję przy tem, aby to odwołanie zostało załatwione!

Takie wypadki mieli także i inni moi rodacy, którzy wnosili podania. Mógłbym jeszcze cały szereg wyliczyć takich wypadków, gdzie załatwienie naszych spraw polskich albo wcale nie przyszło, albo przyszło wtedy, kiedy stosunki tak się zmieniły, że sprawa stała się bezprzedmiotową, oraz takich spraw, gdzie władze administracyjne wcale nie weszły w meritum sprawy i nie zastanowiły się nad sprawami ze stanowiska prawnego.

Wskazuję tu tylko na tych nieszczęsnych naszych kolejarzy polskich, przeniesionych z gmin Šląska Cieszyńskiego, gdzie mają swoje posiadłości i gdzie mają tylko jedyną możność posyłania dzieci swoich do szkół polskich. Prawie każdy z tych kolejarzy odwołał się do ministerstwa kolei żelaznych, ale odwołania ich o drzucono ze wskazówką na rzekome powody służbowe, bez zastanowienia się wogóle nad meritum sprawy. Gdym interwenjował w tej sprawie, a pan premjer przyrzekł starać się o uwzględnienie žądania, aby ci kolejarze nanowo wrócili na Šląsk Cieszyński, oświadczył mi jeden z urzędników w Radzie ministrów, że każdy z tych kolejarzy ma na sumieniu czyny karygodne, że są oskarżeni o różne sprawy niezgodne z ich stosunkiem służbowym, wtedy prosiłem, aby przecież wytoczono przeciw tym zbrodniarzom postępowanie sądowe, lub przynajmniej postępowanie dyscyplinarne, i zaznaczyłem, że żadnego nie będę bronił, kto się dopuścił czynu karygodnego. Ale napróżno wszelkie domaganie się postępowania według drogi porządku prawnego. Postępowań karnych nie wdrożono, kolejarzy nie wrócono na miejsce, owsz em zastosowano wobec nich jeszcze surowsze zarządzenia, bo zarząd kolei żelaznych zmusza ich, ažeby nie tylko oni sami, ale także i ich rodziny przeniosły się ze Śląska Cieszyńskiego na miejsce służby mężów i ojców.

Nie mogę tu przytaczać więcej szczegółów, gdyż musiałbym me przemówienie kontynuować do nieskończoności, ale sądzę, że z przytoczonych tu przykładów jest jasnem, że z dochodzeniem naszych spraw w drodze prawnego porządku nie zaszliśmy daleko i także w obecnych stosunkach nie zajdziemy, bo u nas władze administracyjne kierują się wyłącznie względami politycznemi a zatem zasadami, według których rząd osądza nasze sprawy ze stanowiska politycznego.

Tutaj zaś panuje przedewszystkiem zasada nie wchodzić nigdy w meritum żądań polskiej mniejszości i stwierdzać deklaracjami członków rządu, że skargi jej są nieuzasadnione, że wszystkim mniejszościom, zatem także mniejszości połskiej w tem państwie powodzi się dobrze. Taką deklarację wygłaszają publicznie przy każdej sposobności wszyscy członkowie rządu w więcej lub mniej dosadny sposób. Taką deklaracją pieczętuje też pan minister Krofta swoją odpowiedź w komisji dla spraw zagranicznych, stwierdzaj ac w odpowiedzi na zarzut, że czeskosłowacki rzad uciska polską mniejszość: "Jest to obwinienie, na które rząd czeskosłowacki jest wielce czuły, gdyż on jest dumny z tego, że nie tylko pełni swoje obowiązki wobec mniejszości jak najsumienniej, lecz idzie nawet ponad swoje obowiązki."

Takie deklaracje drukuje się w całej prasie czeskosłowackiej tłustym drukiem i podaje się je także do usłużnej prasy zagranicznej. Cały naród czeski, cały aparat urzędniczy republiki, ba i także zagranica, o ile nie zna rzeczywistego stanu, wszyscy są przekonani o tem, że wszelkie skargi mniejszości polskiej w Czechosłowacji są tylko nieuzasadnionem kwerulanctwem.

Moi Panowie, gdy się nad tem zastanawiam, to w mym nierozgarniętym rozumie ciągle powstaje myśl sformułowana w pytanie: czy właśnie taka mentalność członków rządu nie jest powodem tego, że państwo nasze żyje w najlepszej przyjaźni z państwami dalekiemi od naszych granic a do porozumienia z państwami bezpośrednio z nami sąsiadującemi doprowadzić nie może? Nie wiem, czy mam słuszność, ale zdaje się mi, że tak. Szowinistyczne czynniki narodu czeskiego bowiem wiedzac, że u góry działalność wynaradawiania jest osłonięta potępieniem skarg na ucisk, tembardziej mniejszość ubijają, coraz większe krzywdy wyrządzają i coraz bardziej drażnią uczucia nie tylko mniejszości, lecz i narodu tej mniej szości, a aparat urzędniczy mając takie założenia z góry, nie tylko robocie tej nie przeszkadza, lecz krzywdzących zasłania i popiera. Stąd rozgoryczenie w ościennych narodach, ich państwach a w rezultacie ich niechęć do rządu naszego państwa i ni emożliwość porozumienia się z naszym państwem. Może się mylę, może dyplomacja naszego państwa myśli na podstawie jakiegoś innego głębszego rozumowania?

Pan minister Krofta, który bierze każdą rzecz formalnie, mniema, że ma słuszność zastrzegając się, że rząd nie prowadzi ucisku polskiej mniejszości, gdyż krzywdy, jakie się tej mniejszości dzieją, nie pochodzą bezpośrednio od rządu, lecz zadają je urzędy lokalne i czynniki nieoficjalne.

Największem n. p. pokrzywdzeniem i poszkodzeniem mniejszości polskiej jest sprawa pozbawienia polskiej ludności robotniczej możności zarobku we własnym kraju. Tego bezpośrednio nie robi ani rząd, ani urzędy mu podwładne. Robią to zarządy przedsiębiorstw kopalnianych i hutniczych a przedewszystkiem zarządy hut w Trzyńcu i kopalń w zagłębiu karwińskiem Towarzystwa Górniczo-Hutniczego zależne od rządu. Zarządy te złożone z czeskich urzędników i inżynierów robią to w porozumieniu z działaczami różnych czeskich organizacyj, jak przedewszystkiem "Matice osvěty lidové", "Sokola" i innych sportowych organizacyj w porozumieniu z kierownikami czeskich szkół i sekretarzami czeskich organizacyj politycznych. Robią to w sposób niesłychanie rafinowany. Naprzód pod pozorem nadmiaru robotników w hutach trzynieckich lub w kopalniach wydalają setki polskich robotników. Nie upłynie ledwie kilka tygodni, zarządzają nowe przyjęcia do pracy; jakimś cudem chyba wiedzą już naprzód o tem czescy działacze i kierownicy czeskich szkół, których w naszym kraju dla masowego wynaradawiania pozakładano w každej gminie nieraz po kilka, za ich poleceniami, za legitymacjami ich organizacyj przyjmuje się potem nowych hutników i robotników. W takiem współdziałaniu już polski robotnik, polska młodzież do pracy przyjęci nie zostaną.

Pzyjmuje się tylko Czechów z innych okolic, lub tych, którzy ulegli wynarodowieniu. Mame dowody na to, że przyjęto napowrót do pracy hutników i górników wydalonych jako Polaków, ale dopiero wtedy, gdy oni przestąpili do organizacyj czeskich, lub gdy swe dzieci posłali do czeskich szkół. Mamy dowody na to, że kierownicy czeskich szkół w gminach około Trzyńca chwalili się tem, że ten zostanie przyjęty do pracy w hutach, kogo oni polecą. W ten sposób prowadzi się wynarodowienie w naszych okolicach, ludzie słabsi pod względem moralnym ulegają wynarodowieniu, a ci, co wierni zostać chcą swojej narodowości, ludzie pod względem moralnym najlepsi, cała polska młodzież we własnym kraju, gdzie przemysł rozwija się w całej pełni, skazani są na nędzę materjalną i moralną wskutek bezrobocia.

Tutaj nie wkroczą urzędy, tutaj nie zwróci się uwagi na działalność sprzeczną z zasadami konstytucji, że każde przymusowe wynarodowienie jest zakazane. Zwracaliśmy się do urzędów administracyjnych z przedstawieniem tej sprawy i z prośbą o wpływ na zarządy hut w interesie tubylczej ludności i o ograniczenie działalności w tym względzie czeskich organizacyj i czeskiego nauczycielstwa, wszystko napróżno, bo członkowie rządu republiki, bo pan minister spraw zagranicznych oświadczają, że mniejszości polskiej nie dzieje się żadna krzywda. Dlatego też twierdzenie, jakoby rząd nie przykładał ręki do wynarodowienia mniejszości polskiej, jest merytorycznie i faktycznie niezgodnem z rzeczywistością.

To jest stanowisko mniejszości polskiej i jeżeli pan minister spraw zagranicznych oświadcza, że sprawy mniejszości polskiej powinne być załatwione wewnętrznie w państwie i takiemu załatwieniu należy dać pierwszeństwo przed naciskiem ze zagranicy, to z powyższych moich wywodów chyba jasnem jest, że my Polacy w republice zawsze na tem stanowisku stali. Tu w tym parlamencie powtarzałem to nieraz i zaznaczałem zawsze, że nie może być inaczej, że kres wynaradawiania polskiej mniejszości położyć muszą urzędy i władze czeskosłowackie i że uczynić to mają nie na podstawie oczernień tej mniejszości ze strony czeskich miejscowych czynników, lecz na podstawie przesłuchania członków i zastępców mniejszości polskiej w objektywnem przychylnem także dla Polaków postępowaniu.

Przy tem także wskazywałem na potrzebę porozumienia obu narodów i państw i przestrzegałem, że naród polski w razie potrzeby nie uściśnie prawicy narodu czeskiego i jego państwa na cmentarzysku części swego narodu. Dziś, gdy wynarodowienie na Śląsku Cieszyńskim jest już tak bardzo widocznem, dopiero się mówi o kwestji położenia naszej mniejszości. Jest to już bardzo późno, ale mni emam, že jeszcze nie wszystko stracone, byle rzeczywiście w naszym rządzie była dobra wola.

Tą dobra wolę okazał przedemną premjer tego rządu w słowach i przyrzeczeniach, niestety dzięki składowi tego rządu i różności zapatrywań w łonie koalicji na politykę mniejszościową i zagraniczną dotychczas ulgi nie odczuwamy. Owszem spotykami się na różnych polach z nowemi szykanami. Według mego zdania główną przyczyną jest tu wzgłąd na różne czeskie czynniki miejscowe, na działaczy czeskich na Śląsku Cieszyńskim, którzy mają osobisty interes w tem, aby między Czechami i Polakami nie doszło do porozumienia. Tutaj musi dojść do śmiałego cięcia operacyjnego. Sądzę, że lepiej poświęcić kilkadziesiąt lub nawet kilkaset, szkodzących państwu szowinistycznych krzykaczy, niż doprowadzić do dalszego rozdwojenia, do zupełnego zdemoralizowania dobrych czeskosłowackich obywateli narodowości polskiej a tem samem do wykopania wiecznej przepaści między oboma narodami.

Nie potrzebuję tu ukrywać, że sobie zdaję sprawę z krytycznego położenia naszej republiki w polityce międzynarodowej z jej odosobnienia i z niebezpieczeństw, które grożą jej egzystencji. Jasnem jest też dla mnie, że ZSRR., z którym mamy sojusz, nas nie wybawi z tego niebezpieczeństwa, owszem, że związek ten kontynuowany dalej, może tylko pogrążyć republikę w dalszych niebezpieczeństwach, z których nie będzie wyjścia, i dlatego zdaje się mi, że jedynem możliwem wyjściem z tej sytuacji jest porozumienie i jak najściślejszy sojusz, może sojusz militarny z Polską, która dziś i u największych mocarstw uważana jest jako mocarstwo i jako najpoważniejszy czynnik równowagi i pokoju europejskiego. Przypuszczam, że to byłoby także w interesie polskiego narodu i państwa. Ale tu pan minister Beck oświadczył, i tego zdania jest cały polski naród, że warunkiem rozmów o zbliżeniu jest załatwienie sprawy mniejszości polskiej.

My do tego załatwienia się przyczynić chcemy. W memorjale do rządu objęliśmy całokształt położenia mniejszości polskiej i podajemy tam postulaty, od których spełnienia spodziewamy się możliwości dalszej egzystencji i rozwoju narodowego w tem państwie, a tem samem sprawiedliwego załatwienia kwestji naszej mniejszości. Od dobrej woli rządu będą zależały wyniki.

Aby zaś ktoś w przyszłości nie zarzucił nam, żeśmy takich żądań nie stawiali, wnoszę ten memorjał jako zapytanie do rządu Republiki Czeskosłowackiej w myśl § 67 regulaminów czynności tej Izby pośrednictwem kancelarji sejmowej. (Řečník odevzdává sněm. tajemníku dr Říhovi memorandum.)

Tisztelt képvisełőház. A jövő évi költségvetés publikálása az adózó polgárok körében méltán fog elkeseredést szülni. A költségvetés nem számol a rossz termésü gazdasági évvel és a jövő évre adókból 325 milliós bevételtöbbletet remél. Az adóhátrálék még mindig 4˙5 milliárd korona körül van. Az állami kiadások előírányzott összege a rendkívüliekkel 11 és 12 milliárd között mozog, nem is számítva az önkormányzatok pótadóit.

Elkésett volt Remeš főelőadó figyelmeztetése, hogy "nem lehet a végtelenségig adósságot csinálni". A csehszlovák állam nem bír a luxusállam álomképéből kiemelkedni és ráhelyezkedni a régi paraszti igazságra, hogy addig nyujtózkodjék az ember, ameddig a takarója ér. 1927 évtől máig az államadósság 27.8 milliárdról 46.8 milliárdra emelkedett. Évi átlag 2 milliárd. Ezenkívül állami garancia 11.3 miliárd. Ez a teljesítmény legalább az adósságcsinálás terén olympiai rekordot jelent. A katholikus tan szerint minden ember a peccatum originalé-ban, az áteredő bűnben születik. Ezt a lelki megterheltséget a köztársaságban kiegészíti egy másik megterhelés: minden ujszülött 3.120 koronás államadóssági "fejadag"-gal jön a világra. Ehhez járul a közadókból az évi fejadag, amely hozzávetőlegesen fejenként 450 koronát tesz ki.

Hodža miniszterelnök úrnak az a kijelentése, hogy a 46.8 milliárdból 36.6 milliárd korona belföldi adósság, nagyon gyenge vigasztalás. Azt jelenti talán, hogy ennek a visszafizetése nem sürgős, vagy nem okvetlenül kötelesség? Nem a nagybankok és a kartellek tartalékalapjait sajnálom, de ne feledjük, hogy előbb a munkakölcsönbe, most pedig az államvédelmikölcsönbe gyengébb nyomásra, az önkormányzati testületek vagyonuk tekintélyes részét bejegyezték. Állami kölcsönt jegyeztek ex offó az állami és államilag segélyezett tisztviselők, hivatalnokok, le egészen a parlamenti teremőrig, akik közül nagyon sok nem él olyan anyagi viszonyok között, hogy valamikor kölcsönjegyzését nemzeti ajándéknak cedálja az államnak.

Egy nemzetiségi államra szigorított formában érvényes az az elv, hogy az állam léte a polgárság anyagi és erkölcsi boldogításától függ. A költségvetés tehertételei az anyagi boldogulást a legkevésbbé sem biztosítják. Az erkölcsi boldogulást pedig kisebbségi sérelmeink orvoslásában, 18 év óta hiába várjuk.

Sérelmeink közül a jelen alkalommal egyet akarok kiemelni, azt, ameły Szlovenszkón és Kárpátalján a katholikusokat és a többi vallásfelekezeteket nyilvános középiskoláik elvétele által érte.

A köztársaság 10 éves fennállásának évfordulóján a szlovenszkói püspöki kar dr. Prečan olmüci érsek elnöklete alatt emlékiratban kérte a csehszlovák kormánytól a szlovenszkói és ruszinszkói katholikus gimnáziumoknak, számszerint 21-nek a visszaadását, melyeket a csehszlovák kormány az álłamfordulat után részben megszüntetett, részben kisajátított. A szerzetes tanárokat szélnek eresztették, a komáromi bencéseket kivéve és helyükbe a történelmi országokból nem egyszer, kétes képesítésü és gyanus világnézetü tanerőket importáltak. Az államfordulat után például a lévai piaristák magyar gimnáziuma egy csehet kapott igazgatónak, aki nem értvén a magyar nyelvet, növendékei elött ebbeli fogyatékosságát bábszínházi produkciókkal pótolta.

A szlovenszkói püspöki kar történelmi tárgyilagossággal állapítja meg, hogy a katholikusoknak jogai középiskoláikhoz a multban, alapításuktól kezdve, mindenkor elismerésben részesültek. Katholikus vagyonból alakitották a következő középiskolákat: 1671-ben Selmeczbánya, 1687 Besztercebánya, 1628 Pozsony, 1625 Komárom, 1650 Kassa, 1815 Léva, 1673 Lőcse, 1702-1705 Nyitra, 1841 Érsekujvár, 1673 Eperjes, 1642 Podolin, 1666 Privigye, 1659 Rozsnyó, 1726 Rózsahegy, 1740 Kisszeben, 1648 Szakolcza, 1648 Pozsony-Szentgyörgy, 1656, 1659, 1660 és 1694 Trencsén, 1558 és 1852 Nagyszombat, 1868 Trsztena és 1640 Ungvár. Ezen középiskolákból csak Komáromban marad meg egy középiskola magyar tannyelvvel, de fölötte is állandóan ott lóg a Damokles kardja.

A magyar államot sokszor éri az a vád, hogy a szlovák vidéken magyarosított, de nem szabad elfelejtenünk, hogy a magyar állam sohasem tette rá kezét a katholikus középiskolákra, hogy azokat államivá tegye és szabadkőmüves, vagy nemkatholikus tanárokkal dekatholizálja. Ellenkezőleg, mindig respektálta az 1848. évi XX. törvénycikk 3. §-át, addigis, amíg 1883. évben a középiskołai törvény életbe lépett, hogy "az állam által elismert hitvallások iskolai szükségletét állami közpénzekből kell fedezni".

Leszögezem itt a csehszlovák püspöki karnak az említött körlevélben tett hasonló nyilatkozatát: "A kultúrtörténelem elvitathatatlan tényekkel igazolja, hogyha szükmarku is volt a letünt magyar korszak ezen nyílvános, katholikus középiskolákkal szemben, de egyszer sem kisérelte meg katholikus polgárainak megrövidítését e történelmi jogaiban." Ez csak a forradalom után történhetett meg Szlovenszkó katholikus közönségével szemben, ezen tanintézetek magyar tanári testülete miatt keletkezett határtalan, de egyben indokolatlan bizalmatlanság következtében.

A katholikus püspöki kar akciójának csak annyi eredménye lesz, hogy telekkönyvi helyreigazításokat eszközöltek és az épületeknek katholikus tulajdonjoga biztosítva van. Tehát papiron visszakaptunk 21 gimnáziumot, de más tekintetben minden maradt úgy, ahogy az államfordulat beállította. Sőt a magyarságra nézve még rosszabbul, mert a régi 21 gimnáziumból több helyen a magyarlakta vidéken a gimnáziumok nemcsak felekezeti, de magyar jellegüket is elvesztették. Igy Léván, Rozsnyón és Ungvárott, máshol pedig, mint Kassán, az államivá tett magyar katholikus gimnázium épülete teljesen elhanyagolt állapotban van.

A volt kilenc királyi katholikus gimnáziumot telekkönyvileg is 1922-ben, a tanügyi közigazgatás rendelkezésére, mint konfiskált "császári és királyi vagyont" tévesen a csehszlovák állam nevére vezették át, nyilvánvalóan az itteni katholikus iskolák jogtörténetének mellőzéséveł. Sem itt, sem a volt többi szerzetes gimnáziumoknál nincs beleszólási joga a törvényes iskolafenntartóknak, tehát az érdekelt egyházmegyei főhatóságoknak, illetve az érdekelt szerzetes rendeknek a tanári kinevezés és a katholikus nevelés intézményes biztosítására. Igaz, hogy nálunk a tanitó-szerzetesrendeket nem üzték ki, de működésüket keztyüs kézzel, a demokrácia köpenye alatt, lehetetlenné tették és a 77.7 százalékban katholikus lakosság ősi jogait egyszerüen nullifikálták. Szomoru tény, hogy a demokratikus köztársaság a katholikus középiskoláknál elsülyeszti azokat a jogokat, amelyeket a csehszlovák püspöki kar állítása szerint is, a katholikusok javára még a legabszolutisztikusabb császári kormányok is elismertek és biztosítottak.

Ha büntetnek itt minket, még mindig a régi magyar törvények paragrafusait alkalmazzák ránk. A nyugdijasok külföldi tartózkodását még mindig a Mária Terézia idejéből való császári pátensek alapján itélik meg, de ha vallási, vagy nemzetiségi szempontból javunkra szolgáló intézkedéseket kellene foganatosítani, akkor a "törvényes fejlődés" ürügye alatt még azt is kell, hogy elveszítsük, amihez a régi magyar rezsim juttatott.

A magyar katholikus népnevelés terén ott állunk, hogy még ezideig sem rendelkezünk egyetlen magyar katholikus férfi-tanítóképzővel sem.

Az államfordulat nem kimélte meg a protestáns középiskolák autonómiáját sem. Az államosítást és egyuttal az egyházi jellegü autonómia megszüntetését megkönnyítette az a körülmény, hogy egyes protestáns egyházi főhatóságok a felekezeti öntudatot alárendelték az állameszmének annak dacára, hogy egyes egyházköz ségek még az államsegélyek megvonása után is hosszú ideig heroikus erővel folytatták iskoláik felekezeti jellegéért a harcot. Igy volt ez Rimaszombaton.

A régi nyolc protestáns középiskolából, mint a pozsonyi, selmecbányai, besztercebányai, rozsnyói, késmárki, iglói, eperjesi és rimaszombatiból, névleg evangélikus jellegünek megmaradtak az eperjesi és késmárki intézetek. A tanárokat azonban az állam nevezi ki és az iskola felekezeti jellegét a kinevezéseknél nem respektálja. Az iskola önkormányzati testületének sem a tantervre, sem a tanárok működésére befolyása nincs. A tanítóképzőket megszüntették. Ugyancsak megszünt az eperjesi theologia és a jogakadémia is.

A polgárok szerzett jogainak el nem ismerésével szenved mindenkor a törvénytisztelet, a jogtisztelet és a jogi bizonytalanságnak tág tere nyilik. Nem tudom,számithatunk-e a felsorolt egyházi sérelmek orvoslására? Vagy ez is nemzetiségi sérelmeink mellett a demokratikus kormányzat sablonos teherlapja marad csupán.

A túlméretezett költségvetést nem fogadom el. (Potlesk.)