A köztársasági elnök személyében egy év előtt bekövetkezett változás után Podkarpatská Rus reményei ujraéledtek. Hiszen a köztársasági elnök külügyminiszter korában a nemzetek szövetsége útjait járta, mely utakon únos-untalan találkoznia kellett a beváltatlan sain-germaini kötelezettséggel. Sajnálkozással kell megállapítanunk, hogy e téren semmi nem történt az elmult év folyamán.

A köztársasági elnök hatáskörét az alkotmánytörvény szabja meg. Eszerint a köztársasági elnök írja alá a törvényeket. Kormányrendeletek aláírásáról nincs szó. De az 1933. évi, a rendkívüli rendeleti hatalomról szóló törvény 3. §-a kimondta, hogy a gazdasági meghatalmazási törvény alapján kiadott rendeleteket a köztársasági elnök is aláirja. A j ogász elött felmerül a kérdés, hogy miért írja alá a köztársasági elnök a rendeletet? Együtt felelős érte talán? Nem, mert hiszen a köztársasági elnök cselekedeteiért a kormány felel. Tény az, hogy megbolygatták az alkotmánytörvényt és most már nincs megállás. A törvényhozó testület maga adja fel legszentebb jogát. A felhatalmazási törvény 3. §-ába iktatott rendelkezés átment a meghosszabbító törvényekbe is. Tény az, hogy a köztársasági elnök hatásköre bővült, ugyanakkor a nemzetgyűlés jogköre csorbát szenvedett.

Az államfő hatáskörének ujabb kiterjesztése állapítható meg az 1936. évi 131. számu, az államvédelemről szóló törvény 11. §-ában, mely a köztársasági elnöknek az államvédelmi tanács ülésein való részvételi jogát szabályozza. Megint egy egyszerü törvényparagrafus lazítja az alkotmánytörvényt. E 11. § nagy horderejét csak úgy tudjuk kellően megérteni, ha tudjuk, hogy az államvédelmi tanács védkészültség idején és azon kívül is - hadiállapotról nem is beszélve tulajdonképen nem kisebb hatalmat gyakorol, mint a monarchák.

Az 1937. évi költségvetésnek a köztársasági elnök és irodája költségvetése is azt mutatja, hogy valami készül. Gazdasági tanácsadót, konzulenst fogadnak fel a köztársasági elnökhöz, mert a földmüvelésügyi, kereskedelemügyi és más szakminisztériumokban felhalmozott gazdasági szaktudás mind nem elég, vagy talán nem jó. A külügyminisztériumból is átvesz a kabinetiroda hivatalnokokat, papírra, írószerre 25 ezerrel, telefonhuzalokra 30 ezerrel, irodaberendezésre, szönyegre 50 ezerrel több kell. A többlet csaknem 2 millió és a szükséglet 16,732.700 Kč. Az államfő iránti köteles tiszteletünket csak emelte volna, ha a költségvetés általános emelése mellett látnánk egy "podkarpatská rusi autonómiareferenst" mondjuk 24.000 koronával dijazottan. Pedig ez is befért volna oda, ahol a kopott gobelinek helyére vásárlandó szönyegekre 50.000 korona telik. Kabinetirodai autonómia-referens ugyan nincs, de van a miniszterelnökség részéről - hiresztelés, hogy az autonómiát rendeleti úton akarják meghonosítani. Vagyis Kárpátalja már arra sem érdemes, hogy ügyével ez a parlament foglalkozzék.

A nemzetgyűlés hatáskörének ujabb csorbítását kell lá tnom és megállapítanom a legujabb devalvációs törvényben, amely a devalvációnak csak keretet szabott meg, de azon belül felhatalmazta a kormányt, hogy esetről esetre, ha szükségesnek látja, tovább devalválhassa a koronát. Vagyis a parlament önként feladta azt az eddig oly féltve őrzött jogát, hogy a pénzegység aranytartalmát csak ő maga állapíthatja meg, mely jogát annyira őrizte, hogy még a gazdasági felhatalmazásba kifejezetten is szükségesnek tartotta felvenni, hogy az a pénzre, a valutára nem vonatkozik. Csak nem vonatkozott, mert már ott is a kormány az úr, parlament nélkül. Igy sikkad el a törvényhozói hatalom a centralizmus, a kormány felé és így hajlik el a demokrácia útja olyan mezőkre, ahol nem a nép akarata, hanem egyesek akarata érvényesül. Irányított demokrácia, tekintélydemokrácia, antidemokratikus eszközökkal megvédett demokrácia, mind ez csak frázis, ellenben a valóság az, hogy míg régebben a demokrácia legalább az alkotmánytörvény írásában volt meg, ma ezt az írást is csipdesik, szaggatják és helyébe uj akaratot, a kevesek akaratát és uralmát tolják fel.

A miniszterelnökség fejezetében örvendetes ténnyel találkozunk. A podkarpatská rusi kormányzó előlépett, avanzsált. Átugrott egész miniszteri tárcákat. A belügyből, ahol eddig vendégszerepelt, előlépett egyenesen a miniszterelnökségbe és helye ott, nyomban a két tárcanélküli miniszter után van. Sőt a kormányzósági iroda 419.300 Kč személyi és dologi szükséglete is itt van. Hát már hogy ne volna autonómiája Kárpátaljának? Hiszen egy év elött oly joviálisan mondotta a miniszterelnök úr az ujságírók elött, hogy "ha van kormányzó, természetes, hogy kormányzósági irodát is kell neki csinálnunk és természetes, hogy ennek az irodának munkát és hatáskört is kell adnunk."

Nem kivánok az egyes reszorttárcák költségvetéseinek egyes tételeivel reszletekben foglalkozni, mert hiszen pártunk ezekben a kérdésekben a bizottságokban kifejtette álláspontját. Mégsem hagyhatunk szó nélkül azt a sokszor felpanaszolt, de még mindig elintézetlen kultúrális igazságtalanságot, amely Podkarpatská Rus felekezeteit és egyéb iskolafenntartóit érte 18 év óta, amikor a kormányzat a többi országrészekkel ellentétben - így például Szlovenszkóval ellentétben is - ahol az iskolafenntartót 1.200 Kč alapfizetés kimutatására kötelezik, míg Podkarpatská Rusban ezt az összeget 4.908 Kč-ban állapították meg és ezzel a legszegényebb területet arra kényszerítették, hogy egyes felekezetek egyes iskoláikat kénytelenek voltak szegénységük miatt az államnak átadni és ezzel az elnemzetlenítést elviselni. Ideje volna, hogy ezt a kultúrbotrányt a kormányzat végre megszüntesse. Sajnos, ennek semmi nyomát nem látom a költségvetésben, tehát a magyar és ruszin iskolák további elcsehesítését kívánja a kormány az autonóm területen folytatni.

A másik rendkívül súlyos szociális igazságtalanság az, amit különösebben a családos református és görögkatolikus papok éreznek leginkább, hogy az 1926. évi 152. számu törvénnyel kapcsolatosan azt a rendszert vezették be, mely szerint azoknak a lelkészeknek, akik állampolgárságukat adományozásképen szerezték, szolgálati idejüket csak az adományozás keltétől számítják és így 30-35 éves szolgálattal bíró lelkészek káplán-sorba kerültek a kongruaellátás tekintetében, a mi koldussorba szorítja vissza ezt az állami, nemzeti és egyházi vonatkozásokban annyira értékes lelkésztársadalmat.

Miután ebben a kérdésben sem látok semmi változást a költségvetésben, miután pártunk a kormányzattal szemben egyébként is minden vonatkozásban bizalmatlan, pártunk nevében is kijelentem, hogy a költségvetést nem szavazzuk meg. (Potlesk.)

Wysoka Izbo! Zabieram głos w debacie o budżecie, aby uzasadnić moje stanowisko, że nie mogę głosować za przyznaniem kwot tego budżetu dla rozporządzania rządu pomimo tego, że nieustannie się tutaj powtarza, że mniejszości polskiej, której przedstawicielem jestem w tem Narodowem Zgromadzeniu, powodzi się w tem państwie dobrze.

Takie zająć muszę stanowisko, gdyż twierdzenie to jest niezgodne z rzeczywistym stanem rzeczy, gdyż właśnie mniejszość polska najbardziej odczuwa, jak nadużywa się tego twierdzenia, by zakryć jej opłakany los. Gdy ona domaga się zmiany postępowania wobec niej ze strony państwa i wszystkich jego czynników, po sądza się ją o nielojalność i pieniactwo i to nie tylko wewnątrz państwa, lecz także na zewnątrz.

Wiem, że wobec siły i ilości naszych przeciwników nasz głos protestu jest małoznaczący, ale moim obowiązkiem jest głos ten podnieść i przynajmniej starać się wykazać, że to, co się o nas głosi, jest sprzeczne z rzeczywistym stanem.

Na przemówienie kolegi pana Sidora w sprawach polityki zagranicznej wobec Polski i w związku z nią w sprawach traktowania mniejszości polskiej, odpowiedział pan minister spraw zagranicznych w komisji dla spraw zagranicznych dnia 3. listopada b. r. ogólnikami, nie wchodząc w sedno rzeczy. Jako zastępca polskiej mniejszości tu w parlamencie muszę rzucić trochę oświetlenia na sprawy te, które pan minister poruszył, gdyż twierdzenia jego wywołują wrażenie, że tylko dzięki temu, że polska mniejszość i jej zastępcy nie spełnili swego obowiązku poruszenia spraw pokrzywdzenia polskiej ludności w drodze prawnego porządku naszego państwa i w drodze podnoszenia zażaleń w parlamencie, sprawa mniejszości polskiej dotychczas jest niezałatwiona - twierdzenia te zaś nie odpowiadają rzeczywistości.

Zaznaczam, że nie jestem powołany do obrony poczynań polskiego ministerstwa spraw zagranicznych, ale sprawa ta obchodzi mię raz jako obywatela tego państwa i zastępcy tysięcy obywateli, którzy w danym wypadku będą musieli cierpieć i pokutować za błędy, popełnione przez nasze ministerstwo spraw zagranicznych, a potem specjalnie obchodzi mnie ona jako członka i przedstawiciela mniejszości polskiej w Czechosłowacji, tej mniejszości, która, jak widać z całego stosunku naszego państwa do Polski, jest tą kością niezgody, dla której oba te państwa snać nie mogą przyjść do porozumienia.

Jesteśmy obywatelami tego państwa, obywatelami, którzy pod każdym względem pelnią swoje obowiązki wobec niego. Ale dzięki temu, że jesteśmy członkami innego narodu, żeśmy nie ulegli jeszcze ogólnej dąžności większości, rządzącej w tem państwie, do przerobienia nas na Czechów, okrzyczano nas i oczerniono w oczach całego czeskiego narodu, jako obywateli niespolegliwych i nielojalnych i dziś każdy Czech, każdy urzędnik traktując nas jako kość niezgody między Republiką Czeskosłowacką a Polską, uważa za największe bohaterstwo narodowe, by nas nienawidzieć, obryzgiwać błotem i wskutek tego pozbawić wszelkiego prawa jako mniejszości narodowej. Taka jest sytuacja w obecnej chwili i w tym sensie informowane są o nas centralne urzędy i tak one nas też na zewnątrz przedstawiają.

Pan minister spraw zagranicznych zaznaczył dawniej że jeżeli polskiej mniejszości dzieje się krzywda, to stoi przed nią droga porządku prawnego, czyli droga instancji administracyjnych i sądowych, a gdy mu pan poseł Sidor na przykładach przeniesienia kolejarzy polskich do okolic czeskich i obcojęzycznych, wydalenia robotników z hut i przedsiębiorstw górniczych i odbierania dzieci polskich do szkół czeskich wykazał, że są to krzywdy, których w drodze postępywania prawnego dochodzić nie można, zaznaczył, że nasza konstytucja i regulamin Narodowego Zgromadzenia dawają aż zanadto możności mniejszościom i ich parlamentarnym przedstawicielom do podnoszenia swych zażaleń i udowodnienia ich.

Z formalnego stanowiska prawa pan minister ma zupełnie słuszność co do postanowień konstytucji i regulaminu czynności Narodowego Zgromadzenia, ale z tego twierdzenia pana ministra wynika, jakobyśmy nie użyli tych możności danych nam przez konstytucję i ustawodawstwo. Nie wiem, czy rzeczywiście pan minister Krofta dopiero po raz pierwszy z przemówień pana posła Sidora dowiedział się coś o mniejszości polskiej; nie wiem, kto i kiedy go informował o sprawach tej mniejszości, wszak on nawet twierdzi, że dyskusja o tych zażaleniach i skargach byłaby możliwa, boć zastępcy polskiej mniejszości rzekomo są nawet w stronnictwach rządowych. Dziwimy się, skąd pan minister nabrał dzisiaj tych wiadomości? Z czasów, które już dawno minęły!

Jesteśmy tu w całem Narodowem Zgromadzeniu dwaj Polacy i obaj w Izbie posłów, pan poseł Śliwka i ja. Wprawdzie pan poseł Śliwka jako komunista dzisiaj ogłasza się za najlepszego obrońcę republiki, ale pomimo tego niewiadomo nam, żeby stronnictwo komunistyczne było stronnictwem rządowem, a ja jako hospitant klubu słowackiego stronnictwa ludowego ks. Hlinki także nie siedzę w stronnictwie rządowem.

Ba, ale to było kiedyś. Rzeczywiście przedstawiciele mniejszości polskiej byli w stronnictwach rządowych: byłem sam ja w kadencji od r. 1925-1929 hospitantem klubu rządowego, a moi następcy pan dr Buzek i pan Chobot w czasie od r. 1929-1935 byli również w klubie stronnictwa rządowego. Dlatego też nikt nam nie może zarzucić złej woli, nikt nam nie może zarzucić, że mniejszość polska uprawia tylko opozycję z nienawiści dla opozycji samej. A dlaczego my stamtąd poszli? Otóż wlaśnie tylko dlatego, że wszelkie nasze zażalenia, wszelkie przemówienia pełne skarg na postępowanie wobec naszej mniejszości, wszelkie postulaty i uzasadnienia ich były tylko grochem, rzucanym na ścianę.

Nie możemy się skarżyć, žeby nas nie słuchano, owszem słuchano naszych przedstawień i skarg, ale nas nie wysłuchano. Z przemówień naszych puszczono na zewnątrz tylko nasze deklaracje o lojalności wobec państwa i zwroty stwierdzające przychylność ustaw czeskosłowackich dla rozwoju mniejszości, ale zamilczano to, że się tych ustaw nie stosuje do naszej mniejszości. Dyskusji z nami nikt prowadzić nie chciał a oficjalne czynniki powtarzały tylko, że mniejszości polskiej nie dzieje się w tem państwie krzywda.

Gdyby pan minister spraw zagranicznych to, co mówił o mniejszości polskiej, brał na serjo, to by kazał wglądnąć do aktów rady ministrów, do ministerstwa spraw wewnętrznych i do innych ministerstw a nawet do kancelarji Pana Prezydenta -republiki, a dowiedziałby się tam o licznych naszych memorjałach i postulatach, składanych przy różnych sposobnościach przez posłów i przez deputacje polskiej ludności od początku tej doby, gdyśmy dostali się do tego państwa, až do czasów ostatnich, kazałby przeglądnąć przemówienia w tej Izbie moje i przemówienia dra Buzka i pana Chobot a oraz interpelacje, a wtedy zobaczyłby, że w tych przemówieniach niema nic innego, tylko skargi, żale i zażalenia na traktowanie naszej mniejszości, na wynaradawianie nas wszelkimi środkami, jakie stoją do dyspozycji tym, którzy mają w swym ręku władzę, a zatem i moc wpływania na przedsiębiorstwa gospodarcze w państwie, a potem przekonałby się także, że na wszys tkie te skargi żaden z członków rządu nie reagował, nikt się nie wdawał w dyskusję z nami, bo jesteśmy znikomą mniejszością, z którą nikt się nie liczy.

Myśmy nasze zażalenia zawsze uzasadniali a že te uzasadnienia były słuszne, to namacalny dowód dzisiaj po 16 latach macie w tem, że nas Polaków, których dawniej liczono na terenie tych powiatów Śląska Cieszyńskiego, które się dostały do republiki, na 130.000 głów, dziś liczycie tylko na 75.000, czyli niedaleko o połowę mniej. Macie dalej dowód ten, że gdy jeszcze w roku szkolnym 1921-1922 uczęszczało do polskich szkół 22.109 dzieci, dziś liczymy ich tylko 10.478, a to gdy przecież wiadomo, że lud polski jest bardziej rozrodczy, niż lud innych narodowości. Macie dalej dowód w tem, że w kraju naszym, który swoim przemysłem i rolnictwem żywił oprócz całej ludności śłąskiej tysiące obcych, dzisiaj nasz lud tu od wieków usiadły nie może dostač pracy, wyrzucaja go i cierpi niesłychaną nędzę, że dziś każdy drży i boi się objawić na zewnątrz swoje narodowe przekonanie polskie.

Ale myli się również pan minister Krofta, jeśli mniema, żeśmy nie szli z naszemi zażaleniami na drogę prawnego porządku. We wszystkich wypadkach, gdzie to było możliwem, używaliśmy środków prawnych na drodze instancji administracyjnych. Ale cóż to pomogło, skargi nasze i żądania odrzucano pod byle jakim pretekstem, a wiele naszych spraw zasadniczych wcale latami całemi nie rozstrzygnięto. Sprawy te pozostały leżeć w różnych urzędach. Oto kilka przykładów:

Gdy w r. 1920-1922 zamieniano nam nasze szkoły polskie w Niemieckiej Lutyni, w Polskiej Lutyni, w Dąbrowej i w innych gminach na szkoły czeskie bez jakiejkolwiek podstawy prawnej, tylko na mocy siły, wtedy rodzice Polacy posyłający do tych szkół swe dzieci i płacący podatki prawie wszędzie wnosili zażalenia i protesty do przynależnych władz szkolnych i administracyjnych. Na załatwienie tych zażaleń i rekursów do dziś dnia niema odpowiedzi a szkoły ludowe i wydziałowe z językiem wykładowym polskim wówczas do dziś dnia pozostały z językiem wykładowym czeskim.

Gdy w r. 1922 w Łazach uchwałą mianowanej komisji zawiadowczej w gminie zabrano używany przez dziesiątki lat budynek polskiej szkoły ludowej w Łazach na rzecz szkoły czeskiej, wtedy obywatele tej gminy, posyłający dzieci do tej szkoły, wnosili przeciw tej uchwale zažalenia i protesty, lecz również i tych nie załatwiono i szkoła pozostała nadal dla czeskiej narodowości a polskiej szkole wyznaczono stary budynek podrzędny.

Kiedy się ukazała dnia 11. lutego 1925 w Zbiorze ustaw i rozporządzeń Nr. 20 po raz pierwszy decyzja ambasadorów z dnia 28. lipca 1920, a potem umowa czesko-polska z dnia 23. kwietnia 1925 w Zbiorze ust. i rozp. z dnia 29. kwietnia 1926, Nr. 56, tysiące Ślązaków, którzy od dawna, w każdym razie przed r. 1908, mieszkają na terenie Śląska Cieszyńskiego przydzielonego do Czechosłowacji, wniosło podania opcyjne, licząc na to, że przewidziany w tych umowach termin opcyjny zaczął się od ogłoszenia tych międzynarodowych umów. Zdaje mi się, że słusznie, boć przedtem umowy te opublikowane nie były i nie mogły tedy być traktowane jako ustawa. Władze administracyjne wszystkie te podania odrzuciły jako spóźnione. Trybunał administracyjny z razu był też tego zdania, że podania zostały wniesione na czas, ale gdy się odnośnych zażaleń w Trybunale administracyjnym nagromadziły setki, wtedy zmienił swoje zapatrywanie i wskutek tego tysiące ludzi, którzy od urodzenia, a nawet już od trzeciego pokolenia, mieszkali na tym terenie a ze względu na stosunki panujące w Austrji nigdy się o przynależność gminną nie troszczyli, znalazło się bez obywatelstwa. Od tego czasu ci ludzie raz po raz wnoszą uzasadnione prośby o udzielenie obywatelstwa, wszystko nadaremnie.

Popatrzcie się do biur Urzędu Krajowego w Bernie a przedewszystkiem do ministerstwa sprawwewnętrznych ajeszcze dzisiaj leżą tam tysiące takich podań nieraz przez całe lata bez załatwienia, a tych ludzi dzisiaj lokalne władze policyjne karzą wysokiemi grzywnami i aresztem za to, że nie mają pozwolenia na pobyt, grożą im wydaleniem poza granice państwa, i co gorsza, także ich wyrzucają. Przejdźcie wszystkich tych Polaków, którzy wnieśli te podania, a którzy dotychczas jeszcze rzekomo mają obywatelstwo polskie, a ujrzycie, że wielu z nich z obawy przed szykanami, z obawy o swoją egzystencję przystąpili do organizacji czeskich i posyłają dzieci swe do szkół czeskich, a ciągle i ciągle jeszcze w ręku czeskich czynników jest ten grożacy bicz, że zostaną wydaleni, że stracą cały dorobek swego życia z tego powodu, że przy rozdziale naszego kraju w zagmatwany sposób postawiono przepisy o obywatelstwie.

Przeciw obsadzaniu probostw rzymsko-katolickich przez księży narodowości czeskiej w tych gminach z większością polską, gdzie patronat jest w rękach władz państwowych z powodu zarządzania funduszem kościelnym, wnosili parafjanie narodowości polskiej protesty i zażalenia do przynależnych władz administracyjnych i ministerstwa, ale żadnego z nich nie załatwiono w sposób przepisany zasadami demokratyczno-republikańskiemi a parafje oddano w ręce proboszczów czeskich.

Gdy po naszych gminach wbrew przepisom ordynacji gminnych przez długie czasy rządzili zamianowani komisarze rządowi i komisje zawiadowcze z wielką szkodą dla stanu posiadania polskiego, wnoszono raz po raz zażalenia, lecz zażalenia te nic nie pomogły. Nawet po wyborach w r. 1923 w tych gminach, gdzie ludność nie uległa i we większości wybrała zastępstwo polskie, nadal pozostawiono komisarzy i nie oddano zarządu gmin w ręce wybranego zastępstwa. W niektórych gminach musiały się wybory odbywać ponownie a n. p. w Karwinie po ponownych wyborach jeszcze dalej utrzymywano czeskiego komisarza aż do r. 1929. Nie otrzymaliśmy przez ten czas żadnego załatwienia oficjalnego naszych zażaleń przeciw tym komisarzom i komisjom gminnym i nie mogliśmy przeprowadzić żadnej takiej sprawy do Trybunału administracyjnego, aby on orzekł, jak długo może w gminach rządzić zamianowana przez władzę administracyjną komisja zawiadocza.

Powiecie Panowie, że odnawiam stare sprawy, czynię to dlatego, bo skutki tego traktowania naszych zażaleń w drodze administracyjnej w postaci wynarodowienia i w postaci braku jakiegokolwiek zaufania naszej ludności do sprawiedliwości dotychczas istnieją. Ale przejdę na przykłady z nowszych czasów.