Artykuł 16.

Przy nadawaniu koncesyj, uprawnień, urzędowych zezwoleń i t. p. oraz przy udzielaniu subwencyj, przydziałów rządowych i jakichkolwiek uprawnień zarobkowych w Republice Czeskosłowackiej względnie Rzeczypospolitej Polskiej obywatele czeskosłowaccy narodowości polskiej, względnie obywatele polscy narodowości Czeskosłowackiej, jak również krajowe osoby prawne będą stawiane w granicach ustaw narówni z takiemi osobami narodowości Czeskosłowackiej względnie polskiej.

Artykuł 17.

Obie umawiające się Strony zobowiązują się także w okręgach, gdzie na zasadzie obowiązujących przepisów mniejszość nie ma prawa do założenia samodzielnych publicznych szkół powszechnych (ludowych i wydziałowych), zezwolić na założenie szkół prywatnych z językiem nauczania odnośnej mniejszości z prawem publiczności, o ile będą spełnione ustawowe warunki i udzielić im wedle możności także poparcia; w szczególności Rząd Polski zapewni wszelkie możliwe ułatwienia przy zakładaniu samodzielnych szkół z czeskosłowackim językiem nauczania na Wołyniu.

Artykuł 18.

Osoby, zatrudnione przy nauczaniu/wliczając w to także kierowników szkół, w czeskosłowackich szkołach Rzeczypospolitej Polskiej względnie w polskich szkołach Republiki Czeskosłowackiej, jak również przy bezpośrednim nadzorze takich szkół powszechnych, mają być narodowości Czeskosłowackiej względnie polskiej i mają posiadać przepisaną językową i zawodową kwalifikację. Przytem należy oczywiście stosować się do ustaw obowiązujących w danem Państwie.

Artykuł 19.

Kandydaci nauczycielscy, obywatele czeskosłowaccy narodowości polskiej, względnie obywatele polscy narodowości czeskosłowackiej, którzy uzyskali kwalifikacje nauczycielskie w Polsce względnie w Czeskosłowacji, będą według potrzeby przyjmowani do służby nauczycielskiej w szkołach polskich w Republice Czeskosłowackiej względnie czeskosłowackich w Rzeczypospolitej Polskiej z warunkiem, że złoża egzamin uzupełniający według przepisów obowiązujących w Czechosłowacji względnie w Polsce. Nauczyciele ci będą po złożeniu egzaminu uzupełniającego traktowani narówni z nauczycielami, którzy uzyskali kwalifikacje nauczycielskie w danem Państwie.

Artykuł 20.

Dla czeskosłowackich szkół powszechnych w Rzeczypospolitej Polskiej, i dla polskich szkół powszechnych w Republice Czeskosłowackiej będą ustanowione w najszerszych granicach, na jakie pozwalają obowiązujące przepisy (ustawy i rozporządzenia), specjalne bezpośrednie organy administracyjne.

Artykuł 21.

O zapewnienie dla szkół publicznych potrzebnych i odpowiednich czytanek, podręczników i pomocy naukowych stara się każde Państwo, żadna szkoła publiczna nie może być pozostawiona bez czytanek, podręczników i pomocy naukowych, które są przepisane i konieczne dla prawidłowego prowadzenia nauki. We wszystkich tych książkach i pomocach używać należy zawsze języka literackiego.

Artykuł 22.

Umowa w odniesieniu do niniejszej części pozostaje w mocy, jak długo nie zostanie wypowiedziana. Nie może ona być wypowiedziana przed upływem dwunastu lat; o ile zostanie wypowiedziana, traci moc prawną w sześć miesięcy po wypowiedzeniu.

CZĘŚĆ IV.

Rozdział aktów.

Artykuł 23.

a) Obie umawiające się Strony zobowiązują się wydać sobie nawzajem, bez żadnego odszkodowania, wszelki aktowy materjał jakiejkolwiek gałęzi zarządu państwowego i samorządowego, sądów, instytucyj prawa publicznego i zakładów użyteczności powszechnej, o ile znajduje się gdziekolwiek w ich przechowaniu a dotyczy wyłącznie jednostek terytorjalnych administracji państwowej i samorządowej byłej monarchji austrjacko-węgierskiej na terytorjum Śląska Cieszyńskiego, Orawy i Spiszą według ich stanu z 28 paĽdziernika 1938 r. (gminy, powiaty i t. d. ), które znajdują się w całości na terytorjum przypadłem drugiej z umawiających się Stron.

b) Akta osobiste ulegną wydaniu, jeżeli dotyczą osób, które pozostały na terytorjum drugiej z umawiających się Stron i nabyły jej obywatelstwo. Nie podlegają wydaniu akta, które się tyczą politycznej działalności tych osób, włączając w to także akta tyczące się ich działalności w czasie i z racji plebiscytu.

c) Względem aktowego materjału związków religijnych ważne jest niniejsze postanowienie o tyle, o ile chodzi o funkcje administracyjne, tych związków, nałożone na nie przez obowiązujące przepisy państwowe. O ile chodzi o materjał aktowy, wynikły z ich działalności samorządowej, użyją obie układające się Strony swojego wpływu, aby nakłonić związki religijne do jego wydania, o ile znajduje się w ich posiadaniu lub zarządzie. Również zostanie wydany materjał aktowy powstały z czynności związków religijnych w obydwu wymienionych zakresach ich działania, który się znajduje w posiadaniu lub rozporządzalności państwowej.

Materjał aktowy związków religijnach, o ile się tyczy spraw administracyjnych jednostek wyznaniowych, których obwody terytorjalne zostały nową granicą państwową rozdzielone, zostanie wszakże wydany dopiero po ustanowieniu obwodów administracyjnych jednostek wyznaniowych zgodnie z granicami państwowymi.

d) Obowiązek wzajemnego wydania ogranicza się do materjału aktowego, powstałego w dobie od 1. stycznia 1890 r. do 10. sierpnia 1920 r.

Z okresu od 1. stycznia 1870 r. do końca roku 1889 zostaną na równych przesłankach i warunkach wydane wszystkie przynależne priora. Dla następującej gałęzi administracji przesuwa się tę granicę wstecz aż do 1. maja 1848 r. włącznie: koleje, wojskowość, rolnictwo i leśnictwo, administracja wewnętrzna (łącznie z zarządem budowlanym i górniczym), poczta i telegraf.

Nadto zostaną wydane począwszy od 1. maja 1848 r. akta byłej krajowej komisji indemnizacyjnej i regulacyjnej, byłej krajowej komisji allodjalizacyjnej, lokalnego komisara dla spraw agrarnych i krajowej komisji dla spraw agrarnych.

Bez ujmy dla tych zasad zostaną, na osobne żądanie, wydane także pomoce nie starsze od roku 1848, razem z przynależnemi aktami, o ile chodzi o dokumenty tworzące fakta prawne, jeżeli stworzone lub poświadczone przez nie stosunki prawne jeszcze trwają, jak n. p. koncesje, kontrakty, tytuły prawonabywcze (wodne, górnicze i t. d. ), konsensy, sprawy lenne, fideikomisy, fundacje, nadania i t. d.

Artykuł 24.

a) Materjał aktowy, który nie ma charakteru wspólnego a tyczy się jednostek terytorjalnych, które rozdzielone zostały granicą państwową czeskosłowacko-polską, rozdziela się między obie Strony tak, by każdej Stronie dostały się akta, dotyczące tej części danej jednostki terytorjalnej, która jej przypadła.

Wspólny materjał aktowy, t. j. poszczególne tomy, księgi, poszyty, fascykuły, dokumenty, które tyczą się obu części jednostek terytorjalnych, podzielonych między układające się Strony, przypada tej Stronie, której dostała się większa część danej jednostki.

Za tego rodzaju materjał wspólny uważa się tylko materjał wogóle niepodzielny, lub taki materjał, który można rozdzielić tylko sposobem mechanicznym (przez rozerwanie, wyrwanie), przyczem załączniki tworzą z aktem nierozłączną całość.

Strona, która zatrzymuje oryginały załączników, sporządzi własnym kosztem ich kopje dla Strony drugiej.

b) Państwo, któremu taki materjał wspólny nie przypadnie, ma prawo wglądania weń przez swoje organy i sporządzania sobie jego odpisów, fotografij, zdjęć i t. p. w danym razie może żądać od Państwa, przechowującego ten materjał, wygotowywania kopij i ewentualnych wyjaśnień, za zwrotem jego kosztów własnych, oraz wypożyczać takie akta, na czas naprzód oznaczony, do użytku, z zapewnieniem ich bezpieczeństwa i zwrotu.

c) Prawo wglądanie rozciąga się na materjał aktowy, który powstał w czasie od 1. stycznia 1870 r. do 10. sierpnia 1920 r.

d) Jeżeli obok oryginału w zakresie takiego wspólnego materjału istnieje jeszcze drugi egzemplarz (n. p. przy metrykach), lub kop je pisane albo mechanicznie rozmnożone, otrzyma ta z umawiających się Stron, której oryginał nie przypadnie, ów drugi egzemplarz, ewentualnie jedną lub według potrzeby i możności i więcej kopij.

Artykuł 25.

Przez materjał aktowy należy rozumieć:

a) Akta archiwalne i registratualne (exhibity, referaty, koncepty, wyjaśnienia, opinje, protokóły toczących się spraw, załączniki, korektury, ewentualnie jeszcze niezałatwione lub niewysłane pisma, dalej drukowane lub innym sposobem powielone a przedmiotu toczących się spraw dotyczące akta (jak opracowania, sprawozdania, wykazy, tablice i t. d. ).

b) Rejestry (metryki, publiczne i urzędowe księgi, jak księgi gruntowe, rejestry handlowe, księgi górnicze, wodne, kolejowe, gospodarskie, plany lasów, rejestry znaków ochronnych i t. d., dalej indeksy, protokóły podawcze, skorowidze, katalogi, rachunki, pomoce kasowe, tablice statystyczne, wykazy, sprawozdania, katastry i publikacje urzędów państwowych i samorządowych, jakoteż i wojennych central gospodarczych, które aż do przemiany politycznej pozostawały pod państwowym nadzorem i t. d. ).

c) Plany (mapy, projekty, szkice, studja, programy, opisy, ewentualnie istniejące kopje i matryce, bez względu na to, czy odnoszą się do wymienionych powyżej rejestrów, czy też nie).

d) Tytuły i dokumenty prawne (dokumenty wszelkiego rodzaju, jak fundacyjne, umowy publiczne lub prywatne, koncesje, statuty, oferty przyjęte i t. d. ) bez względu na miejsce przechowania i sposób wcielenia w archiwach i registraturach w całości bez względu na materjał, z którego są sporządzone lub na jakim są utrwalone.

Artykuł 26.

a) Obie umawiające się Strony zobowiązują się wzajemnie, że zbadają swoje archiwa, registratury, kancelarje jakoteż i inne miejsca przeznaczone na przechowywanie aktowego materjału, o którym powyżej mowa, oraz że dostarczą drugiej Stronie wykazów tego aktowego materjału, który, zdaniem przechowującej go Strony, ma być wydany. Wykazy te zostaną drugiej z umawiających się Stron przesłane częściami, albo naraz, najdalej do sześciu miesięcy po wejściu w życie niniejszej Umowy. Wszelkie koszty z tem połączone ponosi strona przechowująca aktowy materjał, o który chodzi.

b) Obie umawiające się Strony zobowiązują się wzajemnie dozwolić, celem stwierdzenia aktowego materjału, który ma być wydany albo którego znajomość może być dla drugiej Strony pożądana, aby do dwunastu miesięcy po dostarczeniu wyżej wymienionych wykazów, t. j. zatem najdalej do doby półtora roku od wejścia w życie niniejszej Umowy, odbył się rozgląd w odnośnych archiwach, registraturach, kancelarjach, jakoteż i innych miejscach, przeznaczonych na przechowywanie aktowego materjału, o który chodzi, w godzinach urzędowych i pod dozorem odnośnych miejscowych urzędników przez urzędników, wyznaczonych przez Stronę drugą oraz, że w tym celu użyczą im tak pomocy swoich własnych urzędników jakoteż odpowiadających potrzebom tych prac lokali. Zwłaszcza zapewnia się tym wysłanym urzędnikom możność korzystania z repertorjów (wglądania w nie, czynienia z nich wyciągów, zapisek i t. d. ), jakoteż i wchodzenie do składów tych archiwów, registratur, kancelaryj i t. d. Obowiązek ten ogranicza się do materjału aktowego, powstałego w dobie od 1. stycznia 1870 r. do 10. sierpnia 1920 r.

Wyłącza się z pod tego uprawnienia materjał, określony w artykule 23 b) zdanie ostatnie.

c) Obie umawiające się Strony zobowiązują się wzajemnie, że sobie wydadzą na żądanie i takie akta, o jakich mowa w artykule 23 ustęp a) i ustęp b) oraz w artykule 24 ustęp a), które nie zostały podane w wykazach powyżej wymienionych. Ewentualne żądania sumaryczne w tym zakresie poda każda z obydwu Stron najdalej do sześciu miesięcy po skończeniu rozglądu, o którym mowa w ustępie b) niniejszego artykułu, t. j. zatem najdalej do dwóch lat od wejścia w życie niniejszej Umowy.

Pojedyncze żądania zaś mogą być podawane najdalej do lat dziesięciu od wejścia w życie mniejszej Umowy.

Artykuł 27.

a) Obie umawiające się Strony zobowiązują się wzajemnie, że do daty trzech miesięcy od dnia odesłania wykazów i sumarycznych żądań powyżej wymienionych będą miały w pogotowiu do oddania materjał aktowy, o który chodzi, przy urzędach, które go mają w przechowaniu. Jeżeli w tym zakresie ten materjał aktowy nie zostanie przejęty przez drugą z umawiających się Stron, zostanie z powrotem wcielony, a koszty nowego wydzielania go ponosi Strona przejmująca.

b) OdwoĽ materjału aktowego przeprowadzi Strona przejmująca własnym nakładem. Wywożeniu tego materjału nie będą stawiane żadne przeszkody charakteru celno-finansowego.

Artykuł 28.

Obie umawiające się Strony zobowiązują się wzajemnie postarać się o to, aby wszelki aktowy materjał miejsc wchodzących w rachubę aż do ostatecznego załatwienia wszystkich spraw dotyczących rozdziału tego materjału pozostał o tyle nieuszczuplony, żeby bez wiadomości i przyzwolenia drugiej z umawiających się Stron żaden dział tego materjału nie był gdzie indziej umieszczony, szkartowany, albo jakimkolwiek sposobem pozbyty lub zniszczony.

Artykuł 29.

a) Obie umawiające się Strony ustanowią do jednego miesiąca po ratyfikacji niniejszej Umowy po jednym generalnym komisarzu; zadaniem tych komisarzy będzie, żeby, o ile chodzi o materjał aktowy, przechowywany przez jedną lub drugą z obydwu umawiających się Stron, wszczęli akcję wydzielczą i odbiorczą oraz dbali o to, aby prace te były ukończone jak najśpieszniej.

b) Ci komisarze generalni mają swoją siedzibę urzędową na obszarze byłego Śląska Cieszyńskiego lub w jego najbliższem sąsiedztwie, a porozumiewają się bądĽ w drodze bezpośredniej korespondencji pisemnej, bądĽ też osobiście, na perjodycznych zjazdach.

c) Generalni komisarze będą upoważnieni do bezpośredniego znoszenia się z Ministerstwem Spraw Zagranicznych i z wszelkimi urzędami swojego Państwa, które przechowują materjał aktowy, o którym tu mowa, oraz wyznaczają w porozumieniu z tymi urzędami dla poszczególnych archiwów, registratur, kanccelaryj i innych zbiorów aktów, lub dla grup tychże, komisje zdawcze i odbiorcze, złożone z jednogo komisarza od każdej Strony.

d) Komisje zdawcze i odbiorcze oznaczają akta, które mają być wydane, i dbają o należyte wydawanie i odwożenie tego materjału aktowego.

Artykuł 30.

Co się tyczy elaboratów katastru podatku gruntowego (trjangulacyjny, katastralny, operaty ewidencyjne, mapy oryginalne, czystodruki, mapy przeglądowe, rzuty indykacyjne, operaty szacunkowe, protokóły parcelacyjne i t. p. ), obowiązuje nadto następujące osobne postanowienie.

a) Materjał, który tyczy się wyłącznie terytorjum drugiej z umawiających się Stron, zostanie wydany jąknąjrychlej, wszakże najpóĽniej w terminach, ustanowionych dla wydania aktowego materjału wogóle, a to bez ograniczenia czasowego, po podpisaniu niniejszej Umowy, w oryginale, ze szczegółowymi wykazami, o ile się to już nie stało na zasadzie porozumienia zawartego dnia 10. września 1920 r. między polską skarbową dyrekcją w Cieszynie a czeskosłowacką dyrekcją skarbową w Opawie.

b) Z materjału terytorjum pogranicznego na Śląsku Cieszyńskim i w byłem Królestwie Węgierskiem otrzyma, bez czasowego ograniczenia, elaboraty oryginalne ta z obu umawiających się Stron, której terytorjum dane elaboraty w przeważającej części dotyczą; druga Strona otrzyma kop j e odnośnych elaboratów.

O ile rozdzielenie tych elaboratów jest możebne bez uszkodzenia całości, zostaną takie dwustronne operacje wydane wedle stosunku terytorjalnej przynależności. Wydanie materjału terytorjum pogranicznego w oryginale lub w kop j i zostanie, wraz z szczegółowym wykazem, przeprowadzone o ile możności jak najrychlej po podpisaniu niniejszej Umowy.

Wydatki połączone ze sporządzeniem kopij pokrywa ta Strona, która otrzyma oryginał.

Artykuł 31.

Obie umawiające się Strony wydadzą bezzwłocznie zarządzenia, dotyczące wzajemnego wydania aktów sądowych, rejestrów, ksiąg i map gruntowych w powiatach sądowych rozdzielonych między Republiką Czeskosłowacką a Rzecząpospolitą Polską, znajdujących się w jakichkolwiek instancjach sądowych, drogą porozumienia się Ministerstew Sprawiedliwości obu Stron.

Artykuł 32.

Co do aktów, tyczących się komunikacji wszelkiego rodzaju, z wyjątkiem kolei żelaznych, należy postępować według zasad wyszczególnionych w odniesieniu do aktów, tyczących się jednostek administracyjnych ł jednostek terytorjalnych, rozdzielonych nową granicą polsko-czeskosłowacką (artykuł 24. a) ustęp 1. ),

Wspólne akta, tyczące się dróg przeciętych granicą, otrzymuje Strona, w której posiadaniu znajduje się dłuższa część poszczególnej linji komunikacyjnej na terytorjum Śląska Cieszyńskiego oraz na byłem terytorjum plebiscytowem na Orawie i Spiszu. (Artykuł 24 a) ustęp 2., 3. i 4. )

Artykuł 33.

Załatwienie spraw, dotyczących rozdziału aktów wojskowych, kolejowych i aktów przechowywanych dotąd przez urzędy austrjackie zastrzega się z tem, że część o rozdziale aktowym (artykuł 23-artykuł 33) nie wejdzie w życie, dopóki obie Strony nie porozumieją się także co do tych spraw.

CZĘŚĆ V.

Likwidacja majątku Kraju śląskiego, b. komitatów Orawy i Spiszą, jakoteż innych korporacją.

Artykuł 34.

Majątek Kraju Śląskiego, b. komitatów Orawy i Spiszą jakoteż innych związków samorządowych i korporacyj prawa publicznego, które istniały w dniu 28. paĽdziernika 1918 r., a których obszar lub obręb działalności został przecięty nową granicą pomiędzy Rzecząpospolitą Polską i Republiką Czeskosłowacką, na podstawie decyzji Konferencji Ambasadorów z dnia 28. lipca 1920 r., podlega likwidacji stosownie do przepisów tej umowy.

Artykuł 85.

Pod pojęcie majątku korporacyj i instytucyj prawa publicznego, podlegających rozdziałowi, podpadają wszystkie prawa rzeczowe, przywileje, prawa obligatoryjne, długi^ ciężary i zobowiązania, jakoteż wszelkie stosunki prawne majątkowej natury. Nadto narówni z majątkiem rozdziałowi podlegają wszelkie fundusze, które były pod nadzorem władz państwowych lub samorządowych.

Artykuł 36.

Z likwidacji są wyłączone: dobro publiczne, gościńce i drogi, kościoły i kaplice, związki kościelne, cmentarze, jakoteż pomniki wszelakiego rodzaju i t. p.

Artykuł 37.

Wszelkie sprawy, tyczące się utrzymania pogranicznych mostów, wspólnych gościńców i dróg, używania wodociągu, elektrowni, gazowni, sieci tramwajowej i sieci kanalizacyjnej przez obie części dawnej gminy Cieszyna, dalej prawnych stosunków na pogranicznych potokach (wodach płynących), jakoteż określenia charakteru granicznej linji temi wodami przebiegającej, zostaną załatwione osobnemi umowami między obu Państwami na podstawie dat uzyskanych przy sposobności administracyjnych objazdów granicy wspólnie przez współdziałające Delegacje międzynarodowe komisji rozgraniczającej czeskosłowacko-polskiej,

Artykuł 38.

Miarodajnym dla likwidacji (t. j. dla stwierdzenia i szacunku majątku) jest w zasadzie stan majątku w dniu 28. paĽdziernika 1918 r.

Artykuł 39.

Związki samorządowe i korporacje prawa publicznego mogą się same ugodzić co do likwidacji, a to w ramach obowiązujących je przepisów.

O ile się same nie ugodzą najdalej w sześć miesięcy po wejściu w życie niniejszej Umowy, przedłożą spisy wszystkich aktywów i długów, podlegających likwidacji (inwentarze i ewent. bilanse) według stanu z dnia 28. paĽdziernika 1918 r. Komisji Likwidacyjnej.

O ile to nie nastąpi, to sporządzi te spisy organ, wyznaczony przez Komisję Likwidacyjną, przyczem na jej żądanie udzielą pomocy tak zarządy majątkowe, jak i właściwe urzędy.

Artykuł 40.

Rozrachunkowi nie podlega majątek, co do podziału którego zawarto lub mają być zawarte osobne Umowy.

Odnosi się to przedewszystkiem do kas oszczędności miasta Cieszyna, Jabłonkowa i Frysztatu, kas sierocych i zakładów ubezpieczeń społecznych.

Co do rozdziału aktów obowiązują specjalne przepisy niniejszej Umowy.

Artykuł 41.

Wartość majątku ustala się według zasad słuszności a sprawiedliwości.

Artykuł 42.

Klucz likwidacyjny ustala się:

1. Dla majątku komitatów i gmin w przecięciu na podstawie wielkości przejętego obszaru, liczby ludności według spisu z roku 1910, jakoteż i bezpośrednich podatków państwowych (w przecięciu lat 1911, 1912 i 1913) przypadających na przejęte części terytorjum.

2. Dla innych korporacji i instytucji Komisja Likwidacyjna ustala klucz słuszny i sprawiedliwy z uwzględnieniem czy to pochodzenia majątku, czy też ilości członków, ilości i wysokości udziałów, długości gościńców i dróg i t. p.

Artykuł 43.

Dla własności nieruchomości łącznie z inwentarzem i przynależnościami jakoteż dla własności ruchomości obowiązuje zasada terytorjalna.

Prawa majątkowe, wynikające z wierzytelności publiczne lub prywatno-prawnych do osób fizycznych lub prawnych, przypadną tej Stronie, na której terytorjum znajduje się w chwili wejścia w życie niniejszej Umowy objekt obciążony danemi należnościami względnie miejsce zamieszkania lub siedziba dłużnika.

O ile majątek, który przypadł jednej ze Stron w udziale, przedstawia większą wartość, aniżeli jej według klucza podziałowego przypada, nadwyżka zostaje zarachowana na dobro Strony drugiej.

Artykuł 44.

Ciężar długów zabezpieczonych hipotecznie zostaje przejęty przez tę Stronę, która przejęła własność nieruchomości obciążonej daną hipoteką. W wypadku, gdy nieruchomość obciążona hipoteką została przecięta nową granicą, dług hipoteczny zostaje rozdzielony między obie części przeciętej granicą nieruchomości w stosunku do ich obszaru względnie w stosunku do ich dochodowości wpisanej do katastru gruntowego. W ten sposób zostaną rozdzielone długi hipoteczne, ciążące łącznie na kilku nieruchomościach, z której jedne znajdują się obecnie na terytorjum Rzeczypospolitej Polskiej, a inne na terytorjum Republiki Czeskosłowackiej.

Podział długów hipotecznych dokonany w myśl poprzednich zasad między części nieruchomości przeciętej granicą względnie między poszczególne nieruchomości obciążone dotąd łączną, hipoteką zostanie wpisany na prośbę Strony interesowanej do ksiąg gruntowych.

Artykuł 45.

Długi niezabezpieczone oraz inne zobowiązania nie podpadające pod postanowienia artykułu poprzedniego, które obciążają związki samorządowe lub korporacje prawa publicznego, zostają rozdzielone w stosunku do wartości przejętego majątku.

Artykuł 46.

Ciężar długów niezabezpieczonych i innych zobowiązań Kraju śląskiego, które nie podpadają pod postanowienia artykułu 44., przejmuje na siebie Strona Czeskosłowacka.

Ciężar długów niezabezpieczonych i innych zobowiązań dawnej gminy Cieszyna przejmuje na siebie Strona Polska.

Celem uniknięcia trudności i kosztów związanych ze szczegółowym rozrachunkiem majątku Kraju śląskiego i dawnej gminy Cieszyna, obie układające się Strony zgodziły się na to, że na pełne wyrównanie wzajemnych likwidacyjnych pretensyj tych związków Strona Polska przekaże Stronie Czeskosłowackłej sumę pięć mil jonów sześćset tysięcy koron czeskosłowackich płatną w dwóch równych ratach rocznych: 2. stycznia 1926 r. i 2. stycznia 1927 r.

W ten sposób likwidacja majątku Kraju Śląskiego i dawnej gminy Cieszyna zostaje definitywnie załatwiona.

Artykuł 47.

Rozdział fundacyj między obu Państwami zostanie przeprowadzony przez Komisję Likwidacyjną, wymienioną w artykule 48 niniejszej Umowy, na podstawie instrumentu fundacyjnego z uwzględnieniem celu i zobowiązań fundacji.

Artykuł 48.

Szczegółowy rozrachunek, o ile nie został przeprowadzony w tej Umowie, względnie

o ile związki i korporacje same go nie przeprowadziły, przeprowadzi na zasadach powyższych Komisja Likwidacyjna Czeskosłowacko-Polska.

Zostanie ona utworzona w ciągu sześciu tygodni od dnia ratyfikacji niniejszej Umowy i składać się będzie z przedstawicieli obu Stron, a to po jednym delegacie i jednym zastępcy z każdej Strony i potrzebnej liczby ekspertów. Będzie ona zasiadać naprzemian w Opawie i Katowicach.

Rozpoczęcie prac Komisji zostanie ustalone w drodze porozumienia obu Rządów.

Artykuł 49.

Dla prawomocnej decyzji Komisji Likwidacyjnej potrzebną jest zgoda Delegacyj obu Stron.

Ewentualny brak zgody zostanie stwierdzony przez obie Delegacje na wspólnem posiedzeniu.

Każdej z Delegacyj przysługuje prawo stwierdzić jednostronnie brak zgody w siągu jednego miesiąca od wymienionego w ustępie poprzednim posiedzenia i oddać kwestję sporną swemu Rządowi, który zawiadomi o tem Rząd Strony drugiej.

W obu wypadkach rozstrzygnięcie spornej kwestji przechodzi na Rządy obu Państw.

Artykuł 50.

O ile oba Rządy nie dojdą do porozumienia w kwestji im przekazanej w ciągu sześciu miesięcy od dnia przekazania sprawy przez Komisje Likwidacyjną lub od dnia zawiadomienia Rządu jednej ze Stron o tem, że drugiemu Rządowi została przekazana sporna sprawa przez Delegację, mogą oba Rządy oddać sporną sprawę arbitrowi wyznaczonemu za zgodą obu Stron lub w braku zgody wyznaczonemu przez Prezesa Instytutu Prawa Międzynarodowego w Brukseli.

Koszta związane z postępowaniem rozjemczem ponoszą obie Strony w równej mierze.

Artykuł 51.

Stowarzyszenia, spółki i ich związki i inne korporacje, nie posiadające charakteru prawnopublicznego, których pole działalności zostało przecięte nową granicą, o ile nie zdołały droga wewnętrznych układów przeprowadzić Rozrachunku, mogą oddać przeprowadzenie tego rozrachunku Komisji Likwidacyjnej (artykuł 48).

Komisja przeprowadzi rozrachunek napodstawie zasad niniejszej Umowy.

Obie Strony zobowiązują się pozwolić na dalszą działalność gospodarczą wymienionych w ustępie pierwszym niniejszego artykułu stowarzyszeń, spółek i ich związków i innych korporacyj, na warunkagh dotychczasowych aż do czasu ukończenia rozrachunku przez Komisję Likwidacyjną.

Wymiana pieniędzy tych stowarzyszeń, spółek, ich związków i innych korporacyj dokonana przed 1. stycznia 1921 r. nie będzie kwest j onowana.

Jeżeli takie stowarzyszenia, spółki, ich związki i inne korporacje uskuteczniły już faktyczny podział majątku, to obie Strony zobowiązują się wymierzać tylko podatki, przypadające od majątku znajdującego się na obszarze odnośnego Państwa, a to od chwili faktycznego podziału.

Artykuł 52.

Niniejsza część Umowy nie dotyczy majątku Biskupstwa Wrocławskiego, znajdującego się na części Śląska przypadłej Państwu Czechosłowackiemu. W razie potrzeby obie strony zawrą specjalną Umowę co do tego majątku.

CZĘŚĆ VI.

Uregulowanie ciężarów emerytalnych co do pracowników samorządowych.

Artykuł 53.

Ciężary emerytalne Kraju śląska, byłych komitatów Orawy i Spiszą i przez nową państwową granicę podzielonych powiatów i gmin reguluje się w następujący sposób:

a) Prawnie nabyte pretensje co do emerytur i zaopatrzeń pracowników wyżej wymienionych związków samorządowych łącznie z nauczycielami, którzy w chwili rozdziału Śląska Cieszyńskiego, Orawy i Spiszą pozostawali w czynnej służbie, oraz ich członków rodziny w tych wszystkich wypadkach, w których te pretensje obciążałyby wymienione wyżej związki samorządowe, obciążają tę część związku samorządowego, na której obszarze znajduje się zakład albo urząd, gdzie pracownik w chwili podziału wykonawał służbę, z której prawa do emerytury albo zaopatrzenie powstały.

W wypadkach wątpliwych decyduje chwila faktycznego przejęcia dotyczącego zakładu lub urzędu w zarząd polski lub czeskosłowacki.

b) Emerytury i zaopatrzenia, wypłacane już w chwili podziału dotyczącego związku obciążają część związku samorządowego przypadłą temu Państwu, w obrębie którego osoba, z której stosunku służbowego prawa do emerytury lub zaopatrzenia powstały, miała bezpośrednio przed wstąpieniem do służby dotychczasowego związku przynależność gminną. Osoby te mają prawo zatrzymać swe dotychczasowe miejsce zamieszkania na obszarze drugiego Państwa bez utraty prawa do emerytury albo zaopatrzenia, o ile nie nabyły obywatelstwa tego Państwa, w którem zamieszkują.

W razie niemożności skonstatowania przynależności gminnej osoby, z której stosunku służbowego powstały prawa do emerytury albo zaopatrzenia, lub w razie jeśli gmina przynależności znajduje się poza obszarem obu Państw umawiających się, wypłaca emeryturę lub zaopatrzenie ta część związku samorządowego, na której obszarze znajduje się zakład albo urząd, gdzie osoba wyżej wymieniona w chwili spensjonowania lub śmierci była stale służbowo przydzielona.